August 2023 | Elan Valley

Golwg ar Wybren y Nos – mis Medi 2023

Sam Price — Sat, 26 Aug 2023 08:29:06 +0000

Croeso i’r rhifyn hon o Olwg ar Wybren y Nos, ble mae Tîm Wybren Dywyll Cwm Elan yn dewis eu hoff wrthrychau er mwyn eu hastudio yn wybren dywyll mis Medi gyda’r llygaid noeth, ysbienddrych neu delesgop.

Mae’r haul yn machlud oddeutu 8yh yr amser hwn o’r flwyddyn a’r tywyllwch yn disgyn oddeutu 10yh, sydd ddim yn rhy hwyr er mwyn chwilio am wrthrychau’r wybren bell megis galaethau.

Cytserau mis Medi

Mae cystserau’r haf yn parhau ar eu taith i’r wybren orllewinol yn ystod y mis hwn; gyda chytserau Ercwlff a Lyra wedi’u lleoli’n dda. Mae’r Alarch yn syth i’r de gyda’r Llwybr Llaethog yn ymdroelli trwyddo, tra bod cytser Pegasws, gyda’i glystyrau sêr sgwâr anferth yn codi o’r dwyrain gyda chytser Andromeda yn ei ddilyn.

Fe allwch lawrlwytho map y cytserau er mwyn ei brintio oddi yma (canmoliaeth: Dominic Ford, awdur in-the-sky.org)..

Mae’r Lleuad Newydd yn digwydd ar y 15fed o Fedi a’r Lleuad Lawn ar y 29ain o Fedi.

Canmoliaeth a Hawlfraint: Dan Bartlett

Comed C/2023 P1 Nishimura

Efallai y cawn ymwelydd arbennig yn wybren y bore cynnar ar ddechrau mis Medi: Comed C/2023 P1 Nishimura. Darganfyddwyd ar yr 11eg o Awst gan Hideo Nishimura, ac mae’n agosau at y Ddaear ar y 12fed o Fedi ac efallai y gellir ei gweld yn codi yn y Gogledd-ddwyrain tua 5yb.

Y cyfle gorau i’w gweld mewn lleoliad da yn yr wybren yw tua 4yb ar yr 2il o Fedi. Mae’n cyrraedd perihelion, sef pan fydd agosaf at yr Haul, ar yr 17eg o Fedi. Wrth i ni ysgrifennu, mae ar hyn o bryd yn ddigon llachar i’w gweld gydag ysbienddrych ond fe all fynd yn fwy llachar i’w gweld trwy ysbrienddrych yn ystod wythnos gyntaf mis Medi. Mae gweithgaredd a disgleirdeb y comedau yn anodd iawn i’w rhagweld felly cadwch lygaid ar adroddiadau a diweddariadau wrth iddynt ddigwydd.

Ar y 5ed o Fedi oddeutu hanner nos, edrychwch tua’r dwyrain ac fe welwch y Lleuad amgrwm gyda’r blaned Iau ar yr ochr dde a Chlwstwr Sêr Pleiades ar yr ochr chwith. Mae’r blaned Wranws yn gorwedd yn y safle 8 o’r gloch o’r Lleuad ac fe ellir gweld y ddau trwy ysbienddrych.

Mae’r blaned Gwener disglair yn codi oddeutu 4yb ar ddechrau’r mis. Ar y 12fed o Fedi, ceisiwch ddod o hyd i’r blaned Gwener i’r dde o’r Lleuad ar ei chil; mae ond wedi’i goleuo 6% ac erbyn 5yb, efallai y byddwch yn gallu gweld llewyrch y ddaear ar wyneb y Lleuad. Os oes gennych delesgop wrth law, cymerwch gip ar y blaned Gwener – fe fydd y blaned hon hefyd mewn gwedd ac yn 20% llawn, gan edrych fel Lleuad gilgant fach.

Yr amser gorau i weld y blaned Neifion fydd ar y 19eg o Fedi, pan fydd ar ei mwyaf disglair ac yn agosach at y ddaear (Gwrthwyneb). Mae’n 2.7 biliwn o filltiroedd oddi wrth y Ddaear, fe ellir ond gweld y cawr o iâ trwy delesgop pwerus. Fe allwch geisio ddod o hyd iddi trwy delesgop 4-6 modfedd ac efallai y bydd yn ymddangos fel disc cyson glas ond fe fydd yn heriol i ddod o hyd iddi.

Ar yr 22ain o Fedi, fe fydd y blaned Mercher ar ei hestyniad gorllewinol mwyaf, sy’n golygu y bydd ar ei phwynt uchaf uwchben y gorwel. Fe fydd y blaned yn gorwedd yn isel yn yr wybren ddwyreiniol cyn i’r haul wawrio.

Mae Cyhydnos mis Medi yn digwydd ar y 23ain o Fedi, pan fydd yr Haul yn cyrraedd ei hanterth (y pwynt uchaf yn yr wybren) i’r rhai sy’n byw ar hyd cyhydedd y Ddaear. I’r gweddill ohonom, fe fydd yr unfaint o olau dydd a nos. Mae hefyd yn ddiwrnod cyntaf yr hydref.

Digonedd o Alaethau

Mae mis Medi yn amser da i astudio nifer o alaethau – mewn gwirionedd, mae’r alaeth agosaf atom yn 2.5 miliwn o flynyddoedd golau i ffwrdd.

Galaeth Andromeda (M31)

RA 0h 42m 44s | Dec +41° 16′ 9″

Mae Galaeth Andromeda yn wrthrych hynod a ellir ei gweld gyda’r llygaid noeth mewn wybren wledig, ond yn edrych yn anghredadwy trwy ysbienddrych fel elips diffiniedig da gyda chraidd llachar. Gyda thelesgop gydag agorfa 8 modfedd neu’n uwch mewn wybren dywyll, efallai y gwelwch awgrym o lwybr llwch tywyll. Efallai hefyd y gwelwch ddwy alaeth arall, M110 sy’n gorwedd uwchben Galaeth Andromeda, a M32, sef yr elips aneglur islaw.

Galaeth Triangulum (M33)

RA 1h 33m 50s | Dec +30° 39′ 37″

Mae’r Alaeth Triangulum yn 2.73 miliwn o flynyddoedd golau i ffwrdd ac wedi’i lleoli yng nghytser Triangulum. Hon yw’r dryddd alaeth fwyaf yn y Grŵp Lleol, gyda’r un fwyaf, sef Galaeth Andromeda yn cynnwys 1 triliwn o sêr; ein Galaeth y Llwybr Llaethog yn cynnwys 400 biliwn o sêr a’r Alaeth Triangulum yn cynnwys 40 biliwn o sêr. Efallai y byddwch yn gallu gweld yr alaeth hon gyda’r llygaid noeth mewn wybren dywyll iawn ond fe ellir ei gweld gydag ysbienddrych fel ‘smotyn aneglur’. Trwy delesgop gydag agorfa o 8 modfedd neu’n fwy, fe allwch ddechrau gweld y breichiau troellog, a fydd yn dod yn fwy amlwg wrth gynyddu maint y telesgop.

The post Golwg ar Wybren y Nos – mis Medi 2023 appeared first on Elan Valley.

Gŵyl Archaeoleg a Hanes

Dylan Bowman-Phillips — Thu, 10 Aug 2023 10:10:56 +0000

Cynhaliwyd Gŵyl Archaeoleg a Hanes Cwm Elan y penwythnos diwethaf, penwythnos gwych drwy’r oesoedd. Cafodd yr ymwelwyr, a deithiodd o bob rhan o’r DU i fynychu’r ŵyl, gydag agoriad swyddogol gan Arglwydd Faer Birmingham, gyfarfod ag adweithyddion llawer o eras yn crwydro’r dyffryn.

Cafodd ymwelwyr gyfle i gwrdd â rhai o drigolion cynharach y dyffryn, o ddeinosoriaid, ein cyndeidiau cynhanesyddol, milwyr Rhufeinig, gelynion canoloesol Cymreig a Normanaidd yn ogystal â llafurwyr Fictoraidd.

Roedd deinosoriaid yn llechu yn y llwyni ger Coed Cnwch tra bod crefftau hynafol yn cael eu harddangos. Ffoniodd gwewyr comanderiaid Rhufeinig drwy’r cwm wrth i darianau a lances wrthdaro a chododd Fictoriaid i fyny i ddrygioni!

Roedd llawer o ymwelwyr dewr yn gwisgo Segmentata enwog Lorica y llengfilwyr Rhufeinig cynnar a dysgodd lawer o grefftau hanesyddol, hynafol weithiau fel castio ystifflog, castio efydd, gwaith lledr a phaentio.

Brwydrodd milwyr Normanaidd a Chymreig yn ffyrnig y tu ôl i’r Ganolfan Ymwelwyr mewn hamdden o ambush yr arglwydd Cymreig Einion Clud gan Roger Mortimer ger Maen Serth, c. 1176.

Chwaraeodd Fictoriaid driciau ar ymwelwyr a smyglo potel neu ddwy o dan eu cotiau!

Dangosodd amgueddfa deithiol amrywiaeth o arteffactau gwreiddiol tra bod arbenigwyr cymorth cyntaf yr Ail Ryfel Byd, yn ogystal â llawfeddyg Fictoraidd, yn esbonio’r risgiau, anafiadau a thriniaethau a wynebodd y llafurwyr wrth adeiladu’r argaeau.

Roedd y Ganolfan Ymwelwyr yn gartref i nifer o grwpiau yn tynnu sylw at y cyfoeth o archaeoleg sy’n bodoli yn yr ardal, yn ogystal ag arddangosfa anhygoel yn arddangos strategaethau rhyfel gan ddefnyddio modelau pen bwrdd bach.

Diolch i ImageYou, a roddodd y delweddau ardderchog a ddangosir yma uchod.

Diolch i’r canlynol yn ogystal â’r ymwelwyr dirifedi, llawer o wirfoddolwyr, trefnwyr a Chronfa Treftadaeth y Loteri Genedlaethol, a wnaeth y digwyddiad anhygoel yn bosibl:

Actorion, Hanes Byw ac Arddangosfeydd Awyr Agored eraill:

Dinomania
Ancientcraft
Kevin Goodman – The Time Traveling medicine man
Alison and Hughes Hand Made Things
Milles Des Marches
Cwmwd Iâl
Ragged Victorians
Colin and Dianne German WW2 display
Roman Legio VIII Augusta MGV
History Matters
Arteology
Vic Pardoe
Chris Franklin Travelling Museum

Archifau, Ymddiriedolaethau, Amgueddfeydd ac Arddangosfeydd Dan Do eraill:

PAS Cymru, SFLO Wrexham Museum
Clwyd Powys Archaeological Trust
Timescape Museum, Rhayader
Abbey Cwmhir Heritage Trust
Martin Hackett Miniatures – The Border Warlords
Elan Links archives
Powys Archives
Trysor Heritage services
Rhadnorshire Museum
Claire Marshall – Plateau Archaeology and heritage sound design

The post Gŵyl Archaeoleg a Hanes appeared first on Elan Valley.

Golwg ar Wybren y Nos – mis Awst 2023

Sam Price — Fri, 04 Aug 2023 12:20:08 +0000

Mae mis Awst yn amser gwych o’r flwyddyn gydag wybren y nos yn llawn o nifylau a chlystyrau o sêr.

Mae tywyllwch seryddol yn dechrau ychydig yn hwyrach y mis hwn, o 12.44 yb yn yr Alban, 11.50yh yn lledredau canolig y DU a 11.45 yh yn y de. Mae ambell i wrthrych rhyfeddol i’w ddarganfod, gan gynnwys cawod ysblennydd o sêr gwib a chysylltiad hyfryd o sêr, planedau a’r Lleuad.

Cytserau mis Awst

Yr amser gorau i ddechrau syllu ar y sêr yw oddeutu hanner nos; gwelwch y Llwybr Llaethog yn codi i’r de o Gytser y Saethydd, rhanbarth sy’n llawn o wrthrychau’r wybren bell, ymlwybrwch drwy ganol Acwila gan droi i’r chwith o Lyra. Cadwch lygaid allan am Sgwâr Pegasws yn y dwyrain a Bootes ym machlud yn y gorllewin, y seren lachar Arctwrws yn dangos lleolaid y cytser sydd ar ffurf barcud.

Fe allwch lawrlwytho map y cytserau a’i brintio yma (clod: Dominic Ford, awdur in-the-sky.org).

Mae’r Lleuad Newydd yn digwydd ar yr 16eg o Awst a’r Lleuad Lawn yn digwydd dwywaith: ar y 1af a’r 31ain o Awst.

Cysylltiad o Blanedau, y Lleuad a Chlwstwr o Sêr

Ar y 9fed o Awst, fe fydd cysylltiad yn ystod oriau mân y bore o’r blaned Iau, y Lleuad a Chlwstwr Sêr Pleiades. Edrychwch tua’r dwyrain wedi hanner nos i weld y Lleuad a’r blaned Iau yn codi. I’r chwith o’r Lleuad, ceisiwch ddod o hyd i Glwstwr Sêr Pleiades. Os defnyddiwch eich ysbienddrych i edrych ar y Lleuad, y seren lachar sydd wedi’i lleoli yn y safle 5 o’r gloch yw’r blaned Wranws.

Cawod o Sêr Gwib Perseid

Diswylir y bydd y gawod o sêr gwib Perseid yn un o’r rhai gorau eleni, yn cyrraedd ei hanterth yn hwyr yn y nos ar y 12fed o Awst ac yn ystod oriau mân y bore ar y 13eg o Awst. Fe fydd y Lleuad ar ei chynnydd yn machlud oddeutu 7.25yh, ac fe fydd yn creu’r wybren dywyll berffaith er mwyn gweld y gawod o sêr gwib mwyaf ysblennydd y flwyddyn.

Yn pelydru o gytser Perseus, nid oes rhaid i chi edrych i’r cyfeiriad hwnnw gan fydd y ‘sêr gwib’ yn ymddangos unrhyw le yn yr wybren. Wrth i’r gronynnau o lwch, y tybier eu bod yn falurion o’r Gomed Swift/Tuttle ddod i gysylltiad â’n hatmosffer, mae cyflymder y gwrthrych ynghyd â ffrithiant gyda’n hatmosffer yn achosi’r meteorynnau i dwymo ac i fynd a’r dân, gan adael dilyniannau parhaol a hyd yn oed cynffon myglyd. Mae’n hawdd iawn i edrych ar hyn – gwisgwch ddillad cynnes, dewch â diod, gorweddwch ar flanced, edrychwch i fyny a mwynhewch! Credir y bydd 150 meteor yr awr yn ystod yr anterth i’w gweld.

Cyfoeth yn y Saethydd

Mis Awst yw’r mis gorau i astudio rhai o’r gwrthrychau syfrdanol yn yr wybren bell yng nghytserau’r Saethydd. Fe fydd rhaid dod o hyd i orwel isel er mwyn gweld y cytser, sy’n debyg i debot wybrennol. Fe allwch ddefnyddio’ch ysbienddrych er mwyn gweld y cyfoeth o sêr yn y maes gweld a smotiau aneglur, rhai ohonynt yn nifylau, clystyrau agored a chlystyrau crwn. Rydym wedi dewis rhai o’r gwrthrychau gorau i’w darganfod isod:

Nifwl Lagŵn

RA 18h 3m 37s | Dec -24° 23′ 12″

Adwaenir y nifwl allyriad hwn, sydd 5200 blwyddyn golau i ffwrdd, hefyd fel Messier 8 ac mae’n un o’r nodweddion hynod yng nghytser y Saethydd. Fe’i darganfyddwyd gan y seryddwr Eidalaidd Giovanni Battista Hodierna ym 1654, ac fe fyddai’r wybren dywyll yn y cyfnod hwnnw wedi’i gwneud yn haws i’w ddarganfod, ond fe ychwanegodd hwn at y rhestr o wrthrychau i’w hosgoi, gan ei fod yn chwilio am gomedau. Yng nghanol y nifwl hwn mae NGC 6530, sef clwstwr sêr; mae’r sêr hyn yn creu allbwn enfawr o belydriad sy’n goleu’r nwy ac yn creu adeiladwaith y nifwl.

Gellir gweld y nifwl hwn trwy ysbienddrych fel darn aneglur o olau, a thrwy delesgop bach, gellir ei weld fel strwythur hirgrwn.

Nifwl Triffid

RA 18h 2m 23s | Dec -23° 1′ 48″

Darganfyddwyd y nifwl hardd hwn gan Charles Messier ym 1764 ac mae wedi’i leoli 9000 blwyddyn golau i ffwrdd. Fe’i adwaenir hefyd fel Messier 20, ac mae’n gyfuniad diddorol o glwstwr sêr agored, adlewyrchiad a nifwl allyriad. Fel ei gymydog, Nifwl Lagŵn, mae’r clwstwr sêr agored yn cynhyrchu pelydriad uwchfioled, sy’n goleuo’r nwy. Mae ffurf y nifwl, a ellir ei weld o ffotograffau, â strwythur tair labedog.

Gellir ei weld trwy ysbienddrych a thelesgop bach ond trwy delesgop mwy o faint mewn wybren dywyll efallai fe wnewch ddechrau gweld manylion strwythurol.

Messier 23

RA 17h 56.8m | Dec -19° 01´

Ceisiwch ddod o hyd i’r clwstwr agored o sêr hyn a ellir ei weld trwy ysbienddrych yn yr wybren wledig. Mae wedi’i leoli 2050 blwyddyn golau i ffwrdd, ac mae’n cynnwys oddeutu 176 o sêr. Gwell gweld y gwrthrych trwy ysbienddrych neu delesgop bach. Er os nad ydyw’n drawiadol yn weledol, fe fyddwch wedi darganfod un o’r clystyrau agored hynaf yng Ngalaeth y Llwybr Llaethog.

Messier 22

RA: 18h 36m 24m 21s | Dec: -23° 54′ 9.73″

Mae’r clwstwr crwn di-son amdano hwn yn un o’r rhai mwyaf llachar yn wybren y nos. Mae ei safle, sy’n gymharol isel yn yr wybren, yn ei gwneud yn anodd i’w weld i’r sawl sy’n cael ei amgylchynu gan adeiladau neu fryniau, felly mae’n werth ymweld ag ardal wybren dywyll gyda gorwel da. Roedd yn un o’r clysytrau crwn cyntaf i’w darganfod gan seryddwr o’r enw Abraham Ihle ym 1665. Mae wedi’i leoli 10,600 blwyddyn golau i ffwrdd, a gellir ei gydrannu mewn telesgop bach – gydag agorfa o 6 modfedd. Fe fydd telesgop 8 modfedd yn datgelu cannoedd o sêr. Er ei fod yn wrthrych llachar, yn weledol, ni ellir ei gymharu â disgleirdeb y Clwstwr Mawr yn Ercwlff (M13) gan ei fod yn gorwedd yn isel ar y gorwel lle mae’r atmosffer yn fwy trwchus nag yn uwch i fyny yn yr wybren; fe all gymylu yr hyn yr ydych yn ceisio ei weld.

Messier 28

RA: 18h 24m 32.89s

Dec: –24° 52′ 11.4″

Mae’n werth chwilio am y trydydd clwstwr crwn sef Messier 28 sydd wedi’i leoli 17,900 blwyddyn golau i ffwrdd. Fe fydd ysbienddrych yn datgelu darn gwan o olau yn wybren wledig y nos gyda’r sêr yn cydrannu trwy delesgop.

The post Golwg ar Wybren y Nos – mis Awst 2023 appeared first on Elan Valley.