Croeso i ddiweddariad y mis hwn i ddarganfod beth sydd yn wybren y nos ar gyfer mis Tachwedd.
Ym Mharc Wybren Dywyll Rhyngwladol Cwm Elan, mae’r tywyllwch seryddol yn para am 10 awr a 35 munud a’r ddechrau’r mis o 18:39, ac 11 awr a 47 munud yn dechrau am 18:09 ar y diwedd. Digon o amser ar gyfer syllu ar y sêr!
Golygfa holl-wybren o’r cytserau o 10yh ym mis Tachwedd yn ôl in-the-sky.org
Yn isel ar y gorwel deheuol, fe welwch gytser Cetws. Yn uwch i fyny uwchben y de, mae cytserau yr Hwrdd, y Triongl, Persiws a Casiopeia. Tua’r gorllewin, mae cytserau Andromeda a Pegasws dal wedi’u lleoli’n dda, tra bod cytserau’r haf yr Alarch, Telyn Arthur a Deffinws yn machlud yn y gorllewin.
Yn y dwyrain, mae cytserau ysblennydd Orion, yr Efeilliaid, Auriga a’r Tarw wedi’u lleoli’n dda yn y dwyrain, yn gorymdeithio uwchben y gorwel deheuol yn ystod y mis.
Mae’r Lleuad Lawn yn digwydd ar y 5ed o Dachwedd a’r Lleuad Newydd ar yr 20fed o Dachwedd. Fe adwaenir y Lleuad Lawn y mis hwn fel y Gorleuad, oherwydd ei fod ar ei man agosaf i’r Ddaear gan fod ei chylchdro yn eliptical. Fe all y Gorleuad fod yn 14% – 30% yn fwy ac yn fwy llachar na’r arfer – fodd bynnag, nid yw ei maint yn ganfyddadwy i’n llygaid ni.
Cawod o Sêr Gwib y Leonid
Mae’r gawod o sêr gwib Leonid yn para o’r 6ed o Dachwedd hyd 30ain o Dachwedd, yn cyrraedd ei hanterth yn hwyr yn y nos ar y 17eg o Dachwedd. Yn ystod yr anterth, efallai fe wnewch weld oddeutu 15 meteor yr awr. Ni fydd y Lleuad yn yr wybren yn ystod yr anterth, felly fe fydd yr wybren yn ddigon tywyll i fwynhau’r olygfa seryddol. Malurion yw’r Leonidau o’r Gomed Tempel-Tuttle. Mae’r sêr gwib yn adnabyddus am eu cynffonnau lliwgar a’u cyflymder, a hyd yn oed peli o dân ac ‘Earth-grazers’!
Credit: JPL / NASA
Pob 30 mlynedd, fe all y Leonidau fod yn rhyfeddod go iawn, gan ddarparu stormydd meteor ysblennydd sy’n eich syfrdanu. Roedd storm nodedig yn ystod 1833, gyda thystion yn cofnodi hyd at 100,000 meteor yr awr! Y storm fwyaf diweddar oedd yn ystod 2002, pan welwyd oddeutu 3000 o sêr gwib. Dim ond arhosiad o saith mlynedd cyn y storm nesaf!
Y Planedau ym mis Tachwedd
Tachwedd yw mis y blaned Iau – yn barod yn isel yn y gorwel gogledd-ddwyreiniol yn yr hwyr ac yn cynyddu mewn uchder yn ystod mis Tachwedd. Fe fydd ysbienddrych yn datgelu planed fel smotyn mawr yn debyg i seren, gydag ambell i leuad Jofian yn weladwy, sy’n debyg i glain ar linyn.
Mae’r blaned Sadwrn hefyd yn weladwy yn ystod mis Tachwedd, ac fe ellir ei gweld yn agos i’r Lleuad ar ei chynnydd ar y 1af o Dachwedd.
Mae’r blaned Gwener yn codi oddeutu awr a hanner cyn i’r wawr dorri yn y dwyrain ar ddechrau’r mis, ond fe fydd yn mynd ar goll yng ngolau’r bore yn ystod mis Tachwedd, wrth iddi golli uchder.
Comed a Chlwstwr Sêr
Fe all unrhyw un sydd ag offer delweddu gyda thracio neu delesgop mawr gael y cyfle i ddal yr olygfa prin.
Rhwng 8-11 o Dachwedd, fe fydd Comed 24P/Schaumasse yn pasio dros Glwstwr y Cwch Gwenyn yng nghytser y Cranc.
Ar adeg ysgrifennu hwn, efallai y bydd yn ddigon llachar i’w weld trwy delesgop 10 neu 12 modfedd gan ddefnyddio sylladur sydd â phwêr is.
Yr amser gorau i’w weld yw cyn hanner nos ar y 9fed o Dachwedd.
Clod: Stellarium (ychwanegwyd graffigwaith)
Cytser y Mis
Pob mis, mi fyddwn yn nodi cytser ynghyd â’r fytholeg sydd wrth ei wraidd.
Adnabyddir 88 IAU yn wybren y nos a thua 26 sy’n weladwy yn hemisffer y gogledd.
Mae rhai o enwau’r 88 cyster yn filoedd o flynyddoedd oed. Gyda dyfodiad gwyddoniaeth a rhesymeg, ynghyd â mwy o bwyslais ar y byd gweladwy, ni ddefnyddir y sêr yng nghalendr ffermio, mordwyo, neu i drosglwyddo gwerthoedd cymdeithasol neu grefyddol.
Ceisiwch weld os gallwch ganfod y cytserau hyn. Yr amser gorau i weld pob cytser yr ydym yn trafod yw oddeutu 90 munud wedi’r machlud.
Cytser y Mis – y Tarw
Mae cytser y Tarw wedi’i leoli’n dda yn ystod mis Tachwedd ac fe ellir ei weld uwchben y gorwel de-ddwyreiniol, yn ei adnabod gan y Clwstwr Sêr Pleiades a’r asterism saeth.
Clod: Stellarium (ychwanegwyd graffigwaith)
Cysylltir y Tarw gyda nifer o chwedlau ar draws y byd. Ym mytholeg Mesopotamia, cysylltir y cytser hwn gyda ‘Tarw y Nefoedd’ yn Epig Gilgamesh (2100 CC), a anfonwyd gan y dduwies Ishtar (seren) i lynu wrth Gilgamesh. Gorchfygwyd y tarw; gan wasgaru ei rannau ar draws wybren y nos er mwyn creu cytserau.
Ym mytholeg yr Eifftwyr, credwyd bod y tarw cysegredig Apis (2925 CC), yn arwydd o ffrwythlondeb a chryfder. O fewn y cytser mae asterism saeth, sy’n cynrychioli adnewyddiad y tir ar ôl y gaeaf.
Tra yng nghyffiniau cytser Taurus, defnyddiwch eich ysbienddrych i weld clwstwr sêr syfrdanol o’r enw Clwstwr Seren Pleiades, neu’r Saith Chwiorydd, mae’r nifer gymharol fach, sêr disglair a syfrdanol hyn yn cynnwys 800 yn y clwstwr agored ac wedi’i leoli 410 o flynyddoedd golau o’r Ddaear. Her i’r rhai craff eu golwg yw gweld faint o sêr sydd i’w gweld gyda’r llygad heb gymorth. Oherwydd llygredd golau, gall y mwyafrif o bobl weld chwe seren, hyd yn oed mewn awyr gymharol dywyll. Ond gwelwyd 12 seren mewn awyr eithriadol o dywyll ac mae’n debyg eu bod yn anodd eu gweld yn yr oes fodern hon, yn anffodus oherwydd y cynnydd mewn llygryddion aer a llewyrch awyr
cefndir o ddinasoedd y byd. Mae’r sêr ifanc, poeth a llachar iawn hyn yn goleuo’r nwyon a’r llwch y cawsant eu geni ohonynt a gellir gweld y cwmwl niwlog hwn mewn telesgopau 8 modfedd ac i fyny.
Clod: Stellarium (ychwanegwyd graffigwaith)
Ond gwelwyd 12 seren mewn awyr eithriadol o dywyll ac mae’n debyg eu bod yn anodd eu gweld yn yr oes fodern hon, yn anffodus oherwydd y cynnydd mewn llygryddion aer a llewyrch awyr
cefndir o ddinasoedd y byd. Mae’r sêr ifanc, poeth a llachar iawn hyn yn goleuo’r nwyon a’r llwch y cawsant eu geni ohonynt a gellir gweld y cwmwl niwlog hwn mewn telesgopau 8 modfedd ac i fyny.
